• Lekcja 1: Dlaczego wybranie dobrej metody badawczej jest kluczowe?

Zanim jednak przejdziemy dalej, musisz zrozumieć dlaczego dobór metody jest tak ważny. Myśląc o badaniach (np. projektując usługi, doświadczenia, produkty, czy wydarzenia) łatwo jest wybiec do przodu i zastanawiać się nad tym, jakich metod badawczych użyć. Dla niektórych odpowiedź jest prosta – wywiadów, badań kwestionariuszowych czy testów A/B. Dlaczego tych? Bo tak zazwyczaj się robi. Jednak u niektórych osób jest wręcz przeciwnie – wybór metody badawczej powoduje paraliż decyzyjny. Nie wiedzą od czego zacząć, czy lepsze w ich przypadku będzie proste badanie kwestionariuszowe (ankieta), czy może powinni pogłębić temat rozmawiając z ludźmi reprezentującymi ich grupę docelową.

Bez względu na przyczynę, projektując badania, często myślimy od razu metodą. Warto pamiętać jednak, że w procesie badawczym, o ile wybór metody to jeden z ważniejszych kroków, który determinuje sensowność i dopasowanie zebranych danych do potrzeb projektu, to poprzedzają go dwa etapy:

1. określenie przedmiotu i celu badań,
2. formułowanie hipotez i pytań badawczych.

Metody badawcze krok po kroku – pracuj na „żywym organizmie”!

Spójrz, jak taki proces może działać w praktyce. Załóżmy, że chcesz sprawdzić, jak ma się kultura w mediach społecznościowych. To temat bardzo szeroki, który potrzebuje sporego doprecyzowania, m.in. co rozumiesz jako kulturę, jakie media społecznościowe Cię interesują. Dobrą praktyką jest spisywanie podjętych na każdym etapie badań decyzji. Dzięki temu zarówno Ty, jak i Twój zespół i klient będą wiedzieć dlaczego akurat takich wyborów i zawężeń dokonujesz. Zazwyczaj w dookreśleniu projektu pomagają kluczowi interesariusze – projekt realizowany dla danego miasta będzie najpewniej ograniczony geograficznie, a projekt poświęcony konkretnej subkulturze z samego swojego tematu będzie mocno zawężony. Doprecyzowując nasz fikcyjny projekt – chcesz badać nowe formy aktywności kulturalnej w mediach społecznościowych, aby pomóc miastu Katowice wspierać te aktywności. Brawo – znasz już przedmiot i cel badań!

Teraz możesz już zdecydować, czy przeprowadzisz ankietę, wywiad, czy może analizę sentymentu postów na Facebooku, prawda? Nie! Teraz pora na to, aby sformułować hipotezy i pytania badawcze – zastanowić się nad tym, czego w danym temacie będziesz dociekać i jasno określić jakie masz przypuszczenia. Warto zapisać kilka pytań i hipotez, które się nasuwają:

1. Czym dla mieszkańców miasta są nowe formy aktywności kulturalnej?
2. Czy różnią się one w zależności od wieku, płci, wykształcenia, statusu ekonomicznego lub innych cech demograficznych?
3. Jak uczestnicy kultury określają swoją aktywność kulturalną?
4. Dlaczego ludzie interesują się nowymi formami aktywności kulturalnej?
5. Gdzie jest granica dla ludzi między kulturą a rozrywką, co zaliczają do kultury, a co nie?
6. Gdzie najczęściej pojawiają się nowe formy aktywności kulturalnej w Katowicach?
7. Czy występują jakieś trendy, cykle związane z nowymi formami aktywności kulturalnej w Katowicach?
8. Czy w mediach społecznościowych rodzą się nowe formy aktywności kulturalnej?
9. Jaką rolę spełniają media społecznościowe w cyklu życia nowych aktywności kulturalnych?
10. Co ludzie piszą o nowych formach aktywności kulturalnej w mediach społecznościowych?
11. W jakich godzinach/porach dnia/okresach zwiększa się aktywność związana z nowymi formami aktywności kulturalnej w mediach społecznościowych?
12. Które medium społecznościowe jest najczęściej wykorzystywane do informowania o nowych formach aktywności kulturalnej? Dlaczego?
13. Jakie materiały wizualne towarzyszą nowym formom aktywności kulturalnej w mediach społecznościowych? Dlaczego takie?
14. Jak nowe formy aktywności kulturalnej w mediach społecznościowych nakładają się na topografię Katowic? Czy istnieją ośrodki skupienia dla tych aktywności? Dlaczego?
15. Jaki czas życia mają nowe formy aktywności kulturalnej?
16. Jak czas ten odzwierciedla się w mediach społecznościowych?

1. Hipoteza: Media społecznościowe wpływają na zwiększenie liczby nowych form aktywności kulturalnej.
2. Hipoteza: Nowe formy aktywności kulturalnej w Katowicach związane są z konkretnymi miejscami geograficznymi: lokalami, muzeami, parkami etc.

Sporo tego, a gdybyś pracował/pracowała nad takim projektem w rzeczywistości, lista byłaby jeszcze dłuższa. Co ważne, znajdowałyby się na niej także pytania, które są kluczowe dla projektu – bez odpowiedzi na nie, nie dałoby się poprawnie szukać odpowiedzi na pozostałe zagadnienia. Warto o tym pamiętać, gdy chcesz zdecydować, na jakie pytania będziesz szukać odpowiedzi w pierwszej kolejności.

Podsumowując – znasz cel i przedmiot badań, a także listę pytań, na które chcesz uzyskać odpowiedzi. Nareszcie pora na wybór odpowiednich metod badawczych!

• Lekcja 2: Podział metod badawczych, czyli jak zdecydować o tym, którą metodę wykorzystasz w projekcie?

Popatrz jeszcze raz na powyższe pytania i zastanów się, jakich metod badawczych możesz użyć. Spójrz, zadanie jest ułatwione dzięki pracy, jaką już wykonałeś oraz dzięki bardzo prostemu zestawieniu metod.

Zestawienie to dzieli metody badawcze (których jest bardzo wiele, tutaj wypisane zostały jedynie przykładowe metody dla każdego kwadrantu), według prostych opozycji – czy metoda jest głównie ilościowa lub jakościowa, oraz czy metoda głównie bada postawy lub zachowania.

Metody badawcze: Wybrać badania ilościowe czy jakościowe?

Jeden z podstawowych podziałów metod badawczych to ten na metody ilościowe i jakościowe – odróżnia je wielkość próby danych jakimi operujesz w danej metodzie, ale nie to jest najważniejsze. To co powinieneś zrozumieć to fakt, że metody ilościowe odpowiedzą na pytania: Co? Kiedy? Ile?

Metody ilościowe wskażą Ci zatem to, co się dzieje, kiedy to się dzieje i jak dużo tego się dzieje. Przykładowo, analiza danych ilościowych z FB podpowie Ci, co jest popularne na portalach społecznościowych, ile osób wyraziło chęć uczestnictwa w poszczególnych wydarzeniach oraz kiedy aktywność danego profilu wzrasta. Często mając dostęp do takich danych chcielibyśmy od razu wysnuwać wnioski. Niestety, metody ilościowe same w sobie rzadko pozwalają na takie działanie. Jednym z częstszych błędów jest wnioskowanie przyczynowe na podstawie niewystarczających danych ilościowych. Potrzebujesz szerszego kontekstu? Sięgnij po metody jakościowe.

Jeżeli chcesz dowiedzieć się dlaczego coś się dzieje, albo dlaczego ludzie działają w dany sposób sięgnij po metody jakościowe. To pogłębione wywiady, obserwacja czy jakościowa analiza tekstu pozwoli zgłębić przyczyny danego stanu rzeczy. Tym samym, podział na metody jakościowe i ilościowe lepiej rozumieć nie przez pryzmat tego jaki wolumen osób/artefaktów przebadasz, ale jaki rodzaj informacji z nich uzyskasz.

Chcesz poznać postawy czy zachowania?

Podobnie sprawa ma się z drugim podziałem metod, który chcę Ci przedstawić – metody badające postawy i metody badające zachowania. Jak zapewne wiesz, ludzie mogą mówić jedno, ale… robić coś zupełnie innego. Możesz nazwać to kłamstwem, ale nie zawsze rozbieżność między deklaracjami a zachowaniem jest efektem umyślnego wprowadzenia w błąd. Często po prostu trudno jest określić nasze zachowanie, jeżeli jedynie o nim myślimy. Sam przyznaj, jako ludzie nie jesteśmy dobrzy w predykcji czy wyjaśnianiu nawet własnych zachowań.

Podział na badania dotyczące postawy i zachowania zrozumiesz lepiej zastanawiając się na jakie pytania pozwalają nam znaleźć odpowiedzi. Metody badające postawy powiedzą Ci: Co ludzie mówią? Czego oczekują? (wydaje im się, że oczekują) Co deklarują? Po drugiej stronie są metody badające zachowania, które pozwolą Ci sprawdzić: Co ludzie robią? czyli jak zachowują się w realnych sytuacjach.

Dla lepszego zobrazowania, metodą badającą zachowania będzie np. etnografia, czyli bezpośrednia obserwacja badanych w ich naturalnym środowisku, bez ingerencji w ich działania. Zaś metodą badającą opinie są np. zogniskowane wywiady grupowe (fokusy z ang. Focus Group Interviews).

Metody badawcze w praktyce, czyli jak wybierać metody do projektów?

Nie ma wśród zaprezentowanych podziałów, ani wśród metod badawczych, gorszych lub lepszych – ich przydatność zależy od tego, co chcesz badać i uzyskać. Czasami warto wiedzieć co ludzie robią, ale często do takiej wiedzy konieczne jest też poznanie ich opinii na dany temat – dzięki temu nie tylko będziesz w stanie dostarczyć im projekt lub usługę, której realnie będą używać, ale także będziesz mógł im ją zakomunikować w trafny i przekonujący sposób.
Jak już pewnie zauważyłeś, oba przedstawione podziały nachodzą na siebie – metoda może być zarówno jakościowa jak i badać zachowania, być ilościowa i badać postawy etc.

Znając podział metod i posiadając zestaw pytań badawczych na które chcesz odpowiedzieć, oraz ograniczony budżet i czas na badania, potrafisz tak dobrać metody badawcze, aby pokryć jak najlepiej interesujące Cię obszary i uzyskać istotne dane.

Warto zaznaczyć tutaj, że badania to proces iteracyjny – znalezienie odpowiedzi na jedno pytanie może rodzić szereg kolejnych pytań. Sprawia to, że bardzo często proces badawczy rozpoczyna się np. fazą badań ilościowych zorientowanych na zachowania danej grupy ludzi, a następnie zebrane dane wymagają pogłębienia jakościowego, aby zidentyfikować przyczyny zaobserwowanych zjawisk lub sfalsyfikować przyjęte hipotezy na ich temat.

Mając tę wiedzę, pora na podsumowanie – w przedstawionym wyżej przykładzie:

1. W pierwszej fazie projektu skupisz się na badaniach jakościowych skierowanych na postawy. Tak, aby zrozumieć co ludzie rozumieją jako nowe formy aktywności kulturalnej i dlaczego tak myślą.
2. W drugiej fazie (lub równolegle) możesz przejść do badań ilościowych poznających zachowania, głównie te w mediach społecznościowych.
3. W następnych etapach projektu, znając odpowiedzi na część pytań, zapewne próbowałbyś pogłębić temat, zadając kolejne, bardziej precyzyjne pytania i stawiając kolejne hipotezy.

Wracając jednak do wyboru pierwszych metod w tym projekcie – wiedząc już jakich metod potrzebujesz na tym etapie – jakościowych badających postawy oraz ilościowych badających zachowania – możesz wybrać odpowiednie metody dostosowując je do innych obostrzeń w projekcie – czasu i kosztów realizacji. Dla tego projektu dobrze sprawdziłyby się pogłębione wywiady indywidualne jako metoda jakościowa badająca postawy oraz analiza danych zastanych np. ilościowa analiza danych z mediów społecznościowych.

Podsumowanie, czyli co powinieneś zapamiętać na temat doboru metod badawczych?

Zaprezentowane podejście do wyboru metod badawczych pomoże Ci wybrać odpowiednie narzędzia do Twojego projektu. Nieważne czy pracujesz nad małym projektem czy dużym, złożonym badaniem. Wybór dobrej metody to z jednej strony efekt zrozumienia tematu/projektu badawczego, z drugiej zaś świadomość tego, co możesz osiągnąć dzięki danej metodzie. Od tego zależy powodzenie badań, jakość i użyteczność danych jakie zbierzesz i wniosków jakie z nich wyciągniesz.

Jadwiga Kijak, z wykształcenia socjolog, od 2013 roku zajmuje się badaniami oraz projektowaniem usług. Uwielbia odkrywać często nieuświadomione potrzeby oraz przekładać tę wiedzę na rekomendacje projektowe. Pracuje jako senior researcher w firmie badawczo-projektowej Mobee Dick, gdzie pomaga dużym firmom budować nowe lub optymalizować istniejące produkty cyfrowe. Współpracuje także z Fundacją Stajnia wspierającą rewitalizację i social service design jako badacz i projektant usług. Wraz z Grupą roboczą Kościuszki przygotowywała wystawę Promenada na południe. Historia ulicy Kościuszki.